جهان در حال تغییر است و انرژیهای تجدیدپذیر، مثل خورشید، باد و آب، در قلب این تحول قرار دارند. سرمایهگذاری در این منابع پاک در سالهای اخیر روندی صعودی داشته و این افزایش، نشانهای از یک گذار بزرگ جهانی به سمت انرژی پایدار است. اما این حرکت، پیامدهایی هم برای صنعت نفت دارد؛ در بلندمدت، رشد انرژیهای تجدیدپذیر میتواند تقاضا برای فرآوردههای نفتی را کاهش دهد و این صنعت دیرپا را با چالشهایی جدی روبهرو کند.
سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر دیگر فقط یک انتخاب زیستمحیطی نیست؛ یک تصمیم اقتصادی هوشمندانه شده است. هزینه تولید برق از خورشید و باد بهطور چشمگیری افت کرده و حالا در بسیاری از مناطق، از سوختهای فسیلی مثل نفت و گاز ارزانتر است. طبق گزارش آژانس بینالمللی انرژی (IEA)، سرمایهگذاری جهانی در تجدیدپذیرها در سال 2023 از 1.7 تریلیون دلار فراتر رفت و این رقم هر سال در حال افزایش است. دولتها، از چین گرفته تا اتحادیه اروپا، با یارانهها و سیاستهای تشویقی، این روند را شتاب دادهاند. شرکتهای بزرگ مثل گوگل و آمازون هم با تعهد به استفاده 100درصدی از انرژی پاک، به این موج پیوستهاند.
این سرمایهگذاریها مستقیماً تقاضا برای فرآوردههای نفتی را هدف گرفتهاند. بخش بزرگی از نفت خام برای تولید سوختهایی مثل بنزین، دیزل و سوخت جت استفاده میشود. اما با ظهور خودروهای برقی، که حالا به لطف باتریهای ارزانتر و کارآمدتر در حال فراگیر شدن هستند، نیاز به بنزین و دیزل کم میشود. مثلاً، پیشبینی میشود که تا سال 2040، خودروهای برقی بیش از 60 درصد فروش خودروهای جدید را تشکیل دهند. در بخش تولید برق هم، نیروگاههای نفتسوز جای خود را به توربینهای بادی و پنلهای خورشیدی میدهند. این یعنی فرآوردههای نفتی، که زمانی تقاضایشان تضمینشده بود، حالا با رقیبی روبهروند که هم پاکتر است و هم اقتصادیتر.
برای صنعت نفت، این کاهش تقاضا یک زنگ خطر است. کشورهایی مثل عربستان سعودی و روسیه، که اقتصادشان به صادرات نفت وابسته است، ممکن است در بلندمدت با افت درآمد روبهرو شوند. شرکتهای نفتی مثل اکسونموبیل و شل هم که میلیاردها دلار در پالایشگاهها و زیرساختهای نفتی سرمایهگذاری کردهاند، با ریسک “داراییهای سرگردان” مواجهاند؛ یعنی تأسیساتی که دیگر سودآور نیستند. از طرف دیگر، این تغییر میتواند سرمایهگذاری در پروژههای جدید نفتی را کم کند، چون سرمایهگذاران حالا ترجیح میدهند پولشان را در تجدیدپذیرها بگذارند که هم آیندهدارترند و هم با فشارهای زیستمحیطی همراستا.
با این حال، صنعت نفت هنوز کاملاً از میدان خارج نشده است. فرآوردههای نفتی در کوتاهمدت، بهویژه در صنایعی مثل پتروشیمی و حملونقل هوایی، همچنان تقاضا دارند. اما در بلندمدت، این صنعت باید خودش را با این واقعیت تطبیق دهد. برخی شرکتها مثل BP و توتال شروع به سرمایهگذاری در تجدیدپذیرها کردهاند تا از این گذار عقب نمانند. این نشان میدهد که حتی غولهای نفتی هم میدانند آینده فقط از آنِ سوختهای فسیلی نیست.
در نهایت، افزایش سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر، یک شمشیر دو لبه برای صنعت نفت است: از یک طرف، تقاضا برای فرآوردههایش را کم میکند و از طرف دیگر، فرصتی برای بازنگری و نوآوری میسازد. این که صنعت نفت بتواند در این دنیای جدید جای خودش را پیدا کند، به انعطافپذیری و تصمیمهای هوشمندانه امروز بستگی دارد.
