صنعت پتروشیمی، که قلب تولید مواد شیمیایی و پلیمرهای ضروری برای زندگی روزمره است، با یک چالش همیشگی روبهروست: نوسانات قیمت مواد اولیه. نفت و گاز، که ستون اصلی تأمین مواد اولیه این صنعت هستند، قیمتهایی دارند که مدام بالا و پایین میروند. این بیثباتی تأثیر مستقیمی بر هزینههای تولید و سودآوری شرکتهای پتروشیمی میگذارد و برنامهریزی بلندمدت را به یک معادله پیچیده تبدیل میکند. برای ایستادگی در برابر این چالش، شرکتها باید به دنبال راههایی برای متنوع کردن منابع تأمین و بهرهگیری از فناوریهای نوین برای کاهش وابستگی به مواد اولیه باشند.
نوسانات قیمت نفت و گاز دلایل مختلفی دارد. از تنشهای ژئوپلیتیکی مثل تحریمها و درگیریها گرفته تا تغییرات عرضه و تقاضا در بازار جهانی، همه و همه میتوانند قیمتها را در یک لحظه تغییر دهند. مثلاً، در سال 2020، وقتی همهگیری کرونا تقاضا برای نفت را کاهش داد، قیمتها به پایینترین سطح در دهههای اخیر رسیدند. این افت ناگهانی برای شرکتهای پتروشیمی که به نفت خام یا گاز طبیعی وابسته بودند، یک شوک بزرگ بود. از طرف دیگر، وقتی عرضه به دلیل عواملی مثل کاهش تولید اوپک کم میشود، قیمتها جهش میکنند و هزینههای تولید را بالا میبرند. این بالا و پایین رفتنها، پیشبینی هزینهها و سود را برای شرکتها سختتر از همیشه کرده است.
تأثیر این نوسانات فقط به بالارفتن هزینهها محدود نمیشود؛ رقابتپذیری شرکتها هم در خطر است. وقتی قیمت مواد اولیه بالا میرود، شرکتهایی که نمیتوانند هزینهها را کنترل کنند، مجبورند یا قیمت محصولاتشان را افزایش دهند – که ممکن است مشتریان را فراری بدهد – یا سودشان را قربانی کنند. در بازار جهانی که رقبا از هر گوشه دنیا با قیمتهای پایینتر وارد میشوند، این میتواند به از دست رفتن سهم بازار منجر شود. برای شرکتهای ایرانی، که گاهی با مشکلات دسترسی به مواد اولیه به دلیل تحریمها هم روبهرو هستند، این چالش دوچندان است.
برای مقابله با این مشکل، تنوعبخشی به منابع تأمین مواد اولیه یک راهحل کلیدی است. شرکتها میتوانند به جای وابستگی کامل به نفت و گاز، سراغ مواد جایگزین مثل ضایعات زیستی یا پلاستیکهای بازیافتی بروند. مثلاً، برخی شرکتهای پیشرو در اروپا شروع به استفاده از بیومس (مواد زیستتوده) برای تولید مواد شیمیایی کردهاند که هم پایدارتر است و هم کمتر تحت تأثیر نوسانات بازار نفت قرار میگیرد. این رویکرد نهتنها ریسک را کم میکند، بلکه به شرکتها کمک میکند تا با تقاضای روبهرشد برای محصولات سبز همگام شوند.
فناوری هم راه دیگری برای کاهش این فشار است. استفاده از فرآیندهای تولید کارآمدتر، مثل کاتالیزورهای پیشرفته یا فناوریهای بازیافت شیمیایی، میتواند مصرف مواد اولیه را به حداقل برساند. برای مثال، شرکتهایی که توانستهاند مصرف انرژی و مواد خام را در واحدهایشان کاهش دهند، در زمان افزایش قیمتها ضربه کمتری میخورند. همچنین، ابزارهای مالی مثل قراردادهای آتی میتوانند به قفل کردن قیمت مواد اولیه کمک کنند و از شرکتها در برابر نوسانات ناگهانی محافظت کنند.
در نهایت، نوسانات قیمت مواد اولیه مثل یک طوفان دائمی در صنعت پتروشیمی است. شرکتهایی که بتوانند با تنوعبخشی و نوآوری، کشتیشان را در این دریای متلاطم هدایت کنند، نهتنها زنده میمانند، بلکه میتوانند قویتر از قبل بیرون بیایند. آینده این صنعت به انعطافپذیری و هوشمندی در برابر این چالش بستگی دارد.
